Gmina Janikowo

O pryszczycy, drogach zakażenia i ochroną zwierząt przed chorobą

Pryszczyca (Foot and mouth disease - FMD) jest zakaźną i zaraźliwą chorobą zwierząt parzystokopytnych domowych oraz dzikich. Na zakażenie najbardziej wrażliwe jest bydło, następnie świnie, owce i kozy. Chorobę wywołuje wirus z rodzaju Aphtovirus należący do rodziny Picornaviridae.

Kraj, w którym wystąpi FMD, narażony jest na bardzo duże straty ekonomiczne w przemyśle mięsnym oraz hodowli. Straty te powodowane są upadkami zwierząt z gatunków wrażliwych, kosztami likwidacji ognisk choroby oraz wypłacanych odszkodowań, a także wstrzymaniem obrotu i eksportu zwierząt z gatunków wrażliwych, mięsa tych zwierząt oraz produktów pozyskiwanych od tych zwierząt.

Ludzie są wrażliwi na zakażenie, jednakże pryszczyca u ludzi nie jest śmiertelna i zwykle przebiega łagodnie. Ludzie zarażają się w wyniku bezpośredniego kontaktu z chorym zwierzęciem, jak również spożywając mięso, mleko i niepasteryzowane przetwory mleczne pochodzące od zakażonego zwierzęcia

Drogi zakażenia

Wirus wydalany jest przez zakażone zwierzę na ok. 4 dni przed wystąpieniem u niego objawów chorobowych. Zakażone i chore na pryszczycę zwierzęta wydalają wirus z wydychanym powietrzem, wydzielinami oraz wydalinami. Największa koncentracja wirusa znajduje się w płynie surowiczym i nabłonku pojawiających się pęcherzy. Przeżuwacze mogą być nosicielami wirusa nawet do trzech lat.

Źródła zakażenia:

• zwierzęta chore,
• ślina, mleko i jego przetwory, kał, mocz,
• nasienie i zarodki,
• pasza, woda, żłoby, podłogi, pastwiska, skóra, wełna, ręce i odzież obsługi, środki transportu,
• mięso i jego przetwory,
• odpadki kuchenne.

Ochrona zwierząt przed chorobą

W celu ochrony stada przez wniknięciem wirusa pryszczycy należy pamiętać, żeby zwierzęta wprowadzane do niego pochodziły z wiadomego źródła i były zaopatrzone w świadectwo zdrowia potwierdzające ich pochodzenie i status zdrowotny.

Objawy i przebieg choroby oraz diagnostyka różnicowa

Objawy pryszczycy

• okres inkubacji: 14 dni,
• pęcherzyki i pęcherze występujące na w jamie gębowej, na wargach, języku, w okolicy otworów nosowych oraz na wymieniu, strzykach, w szparze międzyracicowej i na koronkach racic, po ich pęknięciu - nadżerki,
• temperatura ciała podwyższona o 1,5 - 2,50C,
• apatia,
• obfite ślinienie,  otwieranie jamy ustnej z charakterystycznym cmokaniem, utrudnione przeżuwanie i utrata łaknienia - w szczególności u bydła,
• spadek mleczności aż do całkowitego zaniku,
• kulawizna jednocześnie na wiele kończyn, sztywny chód,
• niewielka śmiertelność zwierząt wśród dorosłych,
• zwierzęta młode (cielęta, prosięta, jagnięta) są bardzo wrażliwe i często padają z powodu zapalenia mięśnia sercowego bez innych oznak choroby.

Przebieg choroby

Bydło - przebieg choroby jest gwałtowny. Zakażenie szerzy się błyskawicznie
i w ciągu 24-48 h w gospodarstwie mogą chorować wszystkie zwierzęta. Padnięcia dotyczą przede wszystkich młodych zwierząt.

Świnie - choroba rozprzestrzenia się błyskawicznie. U zwierząt obserwuje się trudności ze wstawaniem, występuje wysoka śmiertelność prosiąt ssących. Świnie stojące opierają się bardzo ostrożnie na racicach.

Owce i kozy - rozprzestrzenienie choroby w stadzie jest mniej gwałtowne niż u świń i bydła. Choroba przebiega łagodnie bez wyraźnie zaznaczonych objawów ogólnych i klinicznych. U owiec objawem, który powinien nasuwać podejrzenie pryszczycy jest nagłe wystąpienie kulawizn u znacznego odsetka zwierząt oraz wysoki wskaźnik jagniąt padłych w okresie wykotów.

Zmiany anatomopatologiczne

• zmiany na skórze i błonach śluzowych - pęcherze i nadżerki mogą występować w krtani, oskrzelach, przełyku, żołądku i jelitach, u przeżuwaczy w przedżołądkach, zwłaszcza na fałdach żwacza,
• u młodych zwierząt - powiększenie i zwyrodnienie mięśnia sercowego, w sercu obserwuje się naprzemienne występowanie jaśniejszych i ciemniejszych pól (serce tygrysie).

Diagnostyka różnicowa

Bydło

• choroba błon śluzowych - biegunka, wrzody wielokształtne, nieregularne (przy pryszczycy - zaokrąglone), niewielka zaraźliwość,
• choroba niebieskiego języka - zmiany, a następnie wrzody w pysku i na kończynach, owrzodzenie opuszki zębowej i niekiedy końca języka, ronienia, temperatura do 420C,
• głowica bydła - temperatura powyżej 41,50C, owrzodzenia w całej jamie ustnej, śluzowo - ropny wyciek z nozdrzy, uogólnione powiększenie węzłów chłonnych, obustronne zapalenie rogówki, chorują pojedyncze zwierzęta,
• grudkowe zapalenie jamy ustnej - grudki na wargach, zmiany martwicowo - wrzodziejące pierścieniowe na języku, pod językiem i na dziąsłach, na ogół chorują zwierzęta poniżej 4 tygodnia życia, czasami do 6 miesiąca życia,
• pęcherzykowe zapalenie jamy ustnej - pęcherzyki, a następnie wrzody na błonie śluzowej jamy ustnej, koronce i w szparze międzyracicowej, chorują również koniowate,
• pomór bydła - owrzodzenia na błonie śluzowej jamy ustnej, biegunka, odwodnienie, potem zaparcia, bardzo duża zaraźliwość, śmierć w ciągu 7-12 dni,
• zakaźne zapalenie nosa i tchawicy - owrzodzenie na pysku i języku, zmiany chorobowe obejmują również gardło i tchawicę, ropa na krawędziach nozdrzy.

Świnie

• nekrobacyloza (choroba cementowa) - występuje u zwierząt utrzymywanych w złych warunkach higienicznych, zmiany głownie na kończynach, rumień, następnie wrzody także na podeszwie, poduszeczce podeszwowej i stawach paliczków,
• oparzenia spowodowane przez substancje żrące - wrzody powierzchniowe podeszwy, czarne tkanki,
• uczulenie spowodowane substancjami światłoczułymi pobieranymi z pokarmem - pęcherzyki, a następnie wrzody powierzchniowe na ryku, uogólniony rumień,
• choroba pęcherzykowa świń - niższa zaraźliwość, padnięcia głównie wśród osobników dorosłych i tuczników,pęcherzykowe zapalenie jamy ustnej - chorują także koniowate.

Owce i kozy

• niesztowica - liczne pęcherze na języku, pęcherze wypukłe, krosty owrzodzone w centrum, chorują młode owce rzeźne i owce karmiące,
• nekrobacyloza - głębokie wrzody w pysku, intensywny ślinotok,
• kulawka - zmiany ograniczone wyłącznie do kończyn, gnilny zapach, rany ziarninujące i nadkażone na koronce racic lub w szczarze międzyracicowej,
• choroba niebieskiego języka - obrzęk warg, powiek i małżowin usznych,  silne zaczerwienienie błony śluzowej policzków i jamy nosowej, drobne wybroczyny pod śluzówką jamy ustnej i nosowej, owrzodzenie warg, opuszki zębowej oraz w niektórych przypadkach języka, przekrwiony, obrzękły, siny i wystający z jamy ustnej język,
• pomór małych przeżuwaczy - rozległe owrzodzenia pyska, biegunka, zapalenie płuc, wysoka śmiertelność
• ospa owiec - duże grudki w pysku i innych częściach ciała, wyciek z nosa, ślinotok, gorączka.

Zasady monitoringu i zwalczania pryszczycy

Monitoring

• W Polsce w populacji bydła i świń prowadzony jest monitoring bierny oraz czynny.
• Monitoring bierny - zgodnie z ustawą z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt podejrzenie wystąpienia FMD musi być zgłoszone do powiatowego lekarza weterynarii, który podejmuje odpowiednie działania mające potwierdzić lub wykluczyć chorobę.
• Monitoring czynny - polega na badaniu odpowiedniej liczby próbek od zwierząt określonego gatunku na obszarze każdego powiatu (w Polsce badaniu podlega 10 sztuk bydła albo świń/powiat/rok)

Zwalczanie

• Choroba podlega w Polsce obowiązkowi zwalczania. Zwalczenie FMD w stadzie odbywa się poprzez zabicie zwierząt w ognisku choroby i utylizację ich zwłok. Za zwierzęta zabite przysługuje odszkodowanie z budżetu państwa. Szczegółowe informacje o odszkodowaniu są dostępne pod adresem: https://www.wetgiw.gov.pl/nadzor-weterynaryjny/odszkodowanie-i-zapomoga-ze-srodkow-budzetu-panstwa.
• Ogólne zasady zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, w tym obowiązki posiadacza zwierząt, działania powiatowego lekarza weterynarii oraz regulacje dotyczące zapomogi i odszkodowania ze środków budżetu państwa dostępne są pod adresem: https://www.wetgiw.gov.pl/nadzor-weterynaryjny/zasady-zwalczania-chorob-zakaznych-zwierzat.